W 2020r. niewykorzystywany od ponad 60 lat i sporadycznie odwiedzany nieczynny cmentarz ewangelicki z XIX w. w Dołujach przeszedł niesamowitą metamorfozę. Z zarośniętego i zapomnianego byłego miejsca pochówku tutejszych mieszkańców (sprzed II wojny światowej oraz z lat 40 i 50 XXw.) zmienił się w zachęcający do spacerów pomnik historii. Miejsce pamięci z ponad 170 poddanymi pracom renowacyjnym nagrobkami, odnowionym murem z polnych kamieni i ścieżkami wyposażonymi w sprzyjające chwilom zadumy kamienne ławki zmieniło się w lokalizację, którą bez wątpienia warto odwiedzić.
Lapidarium ma nietypowy charakter z uwagi na fakt, że wszystkie zachowane mogiły znajdują się w oryginalnych miejscach, co było podstawowym założeniem projektu jego utworzenia. Wszystkie elementy pozostawiono w miejscu ich odnalezienia. Szczegółowa inwentaryzacja cmentarza oraz analiza dokumentacji historycznej znajdującej się w archiwum Zachodniopomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków nie ujawniła czytelnego założenia kompozycyjnego. W związku z powyższym założono układ komunikacyjny zapewniający obejście całego terenu cmentarza oraz dojście do niemal wszystkich zachowanych grobów.
Po usunięciu krzewów i porostów odnaleziono elementy architektury cmentarnej, a także kolejne stare mogiły. Odnalezione elementy zostały całkowicie odkopane, starannie oczyszczone z ziemi, mchu i porostów oraz resztek zaprawy wiążącej, a następnie skompletowane i scalone w pomniki. Wszystkie pomniki, cokoły, stelle i obramowania mogił poddano starannej renowacji i konserwacji przez firmy wyspecjalizowane w konserwacji zabytków z kamienia naturalnego i sztucznego. Krzyże chrześcijańskie znajdujące się przy większości grobów współczesnych zostały oczyszczone i poddane renowacji odpowiedniej do materiału, z którego zostały wykonane. Usytuowane wzdłuż głównej alejki place (w narożniku zachodnim i północnym) stanowią ważną część lapidarium przeznaczoną na ekspozycję elementów architektury cmentarnej odnalezionych na terenie cmentarza bez możliwości określenia pierwotnej ich lokalizacji, a także odnalezionych poza granicami cmentarza. Po niezbędnej pielęgnacji drzew wykonano nasadzenia uzupełniające. Ze względu na brak danych na temat oryginalnej kompozycji i gatunków zieleni zastosowano gatunki występujące obecnie na cmentarzu. Zaprojektowano zieleń średniowysoką z przewagą krzewów liściastych i zimozielonych. Zieleń niską, w parterze zaprojektowano w postaci tzw. powierzchni dywanowych. W ramach małej architektury na terenie lapidarium ustawiono granitowe ławki oraz dwie okrągłe granitowe ławy. Przed lapidarium, po lewej stronie bramy wschodniej ustawiono tablicę informacyjną z opisem historii cmentarza.
Zgodnie z założeniami projektu utworzone lapidarium pozwoliło wyeksponować zrewaloryzowane zachowane na cmentarzu pomniki i mogiły, wyznaczyć układ komunikacyjny i uzupełnić i kompozycję zieleni. Gmina Dobra przystąpiła do budowy lapidarium mając na uwadze dbałość o dziedzictwo kulturowe sołectwa Dołuje. Podczas prowadzonych prac były cmentarz odkrywał wiele nowych tajemnic.
Wójt Gminy Dobra w styczniu 2021r. zgłosił Lapidarium w Dołujach do ogólnopolskiego konkursu „ZABYTEK ZADBANY 2021” w kategorii: Rewaloryzacja przestrzeni kulturowej i krajobrazu ogłoszonego przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Celem konkursu jest promocja opieki nad zabytkami, w tym propagowanie najlepszych wzorów konserwacji, utrzymania i zagospodarowania zabytków. Zgodnie z regulaminem konkursu ogłoszenie listy nominowanych nastąpi w terminie do 31 maja 2021r., a ogłoszenie wyników konkursu wraz z wręczeniem nagród laureatom i wyróżnionym nastąpi na uroczystej gali do dnia 30 listopada 2021r. Wyniki konkursu zostaną podane do wiadomości publicznej na stronach internetowych: www.kultura.gov.pl i www.nid.pl.
Cmentarz ewangelicki w Dołujach.
Lapidarium utworzone w miejscu cmentarza ewangelickiego w Dołujach.
Małgorzata Chmielewska
Kierownik WSOiOŚ
Włochy
Niemcy
